Marlboro, Camel, Winfield, Rothmans, West, Mild Seven, Lucky Strike, 555, Gaulloises, Gitanes, John Player Special, Benson & Hedges… İlk başta aklıma gelen Formula 1 takımlarına sponsor olmuş tütün üreticileri. 21 Kasım 2001’de Dünya Motorsporları Konseyi’nin verdiği kararla tütün ürünlerinin Formula 1’deki reklamlarının 2006 sezonu ardından yasaklanması kararlaştırılmıştı ve yasak gerçeğe dönüşürken son sponsorlar ise;
Renault – Mild Seven
Ferrari – Marlboro
Honda – Lucky Strike
Ki Kanada, Fransa, İngiltere gibi ülkelerin bireysel yasakları nedeniyle %27.33’e (11’de 3) düşen oran 1995 yılında Marlboro’nun azmiyle %61.53 (13’te 7) oranındaydı.
Benetton – Mild Seven
Tyrrell – Mild Seven
Williams – Rothmans
McLaren – Marlboro
Ferrari – Marlboro
Forti – Marlboro
Ligier – Gitanes
Minardi – Marlboro
Formula 1’de sponsorluk yapması yasak olan sektörlere tütün açısından bakarak yazımıza bir giriş yaptık, başka bir sektörün daha yasaklanması gündemdeki yerini koruduğu anlarda; alkol! Kronolojik olarak tütün reklamı yasakları gibi yerelde başlayıp, tüm Formula 1 takımlarına yayılması gündeme gelen alkol reklamı yasaklarını konu almak istedim bu sefer.
Alkole Karşı Çağrı Hikayesi
Hali hazırda yarış düzenleyen ülkelerin kendi inisiyatifiyle alkol ürünlerinin reklamının yapılmasını yasaklayabildiği günümüzde, yasakları Formula 1 geneline yayma isteği ilk olarak Kasım 2014’te ortaya çıktı. European Alcohol Policy Alliance (Avrupa Alkol Politikaları Birliği – Eurocare) genel sekreteri Mariann Skar FIA Başkanı Jean Todt’a gönderdiği mektupta 500 milyon izleyiciye sahip Formula 1’de alkol reklamlarına izin verilmesinin, zararlarının boyutu belli olan alkollü araç kullanmaya karşı çeliştiğini yazarak başlarken, Formula 1’de gördüğümüz ağır pazarlama çalışmasından büyük kaygı duyuyor ve acil değişim talep ediyoruz. diye ekliyordu. Mektupta son olarak Alkol sponsorluğuna izin vermenin Avrupa Komisyonu’nun “Alkol ürünlerinin pazarlaması sürüş ile bağlantı olamaz.” kararına karşı geldiği de belirtiliyordu.
Aradan 5 ay geçmesinin ardından 22 Mayıs 2015’te Skar tarafından Formula 1’de alkol ile ilgili teşhirciliğin boyutu herkesin standartlarına göre aşırıdır. 500 milyon izleyicinin önünde her 5 saniyede bir alkol reklamı gözükürken Formula 1 topluluğu içerisinde sorumluluklarından haberdar olmama durumu gözüküyor. Formula 1’deki tüm karar organlarını alkolü spordan uzaklaştırmak için zorluyoruz. açıklamasıyla konu tekrar hatırlatılacaktı. İngiltere merkezli Institute of Alcohol Studies (Alkol Araştırmaları Enstitüsü– IAD) başkanı Katherine Brown da Motorsporlarında alkol sponsorluğunun bulunması, alkollü araç kullanma ve yol güvenliği açısından çelişkili mesajlar veriyor. cümlesiyle düşünmesini temellendiriyordu. 2 bayanın, aynı gün; aynı temada açıklama yapması da 2 derneğin Avustralya kökenli Monash University ile ortaklaşa yayımladığı “Formula 1’de Alkol Reklamı ve Sponsorluğu: Tehlikeli Kokteyl” başlıklı ve “2014 Monaco Grand Prix’inin ve Formula 1 takımlarının alkol sponsorluğunun frekans analizi” alt metinli rapordu.
Sky Sports F1’in 284 dakikalık yayımını (93 dakika yarış öncesi, 109 dakika yarış, 82 dakika yarış sonrası analiz) detaylı olarak gözlemlemenin sonucunda oluşturulan (buna ek olarak takımların resmi siteleri ve Facebook sayfalarına da göz atılmıştı) raporda elde edilen veriler 2 tabloda toplanmıştı. İlk tablo alkol reklamlarının yapıldığı yerler ve zamanları iken;
İkinci tabloda bu sefer hangi ürünlerin reklamının yapıldığı gösterilmişti.
Alkol sponsorluğuna sahip olanlar kimlerdi? Rapora göre Martini ile Williams, Kingfisher – Smirnoff ile (2014 Monaco ilk yarışlarıydı) Force India ve Johnnie Walker ile McLaren. Ancak araştırma o günlerde Sauber’in sponsorluğunu yapan ve genelde radyatör girişleri üzerinde logosunu barındıran tekila Jose Cuervo’yu görmezden gelmişti. Ayrıca Force India’nın 2014 yılındaki sponsorları Royal Challenge, Kingfisher ve söz konusu firmanın bağlı olduğu United Breweries’ten (UB Group) de bahsedilmemişti. McLaren’in sponsoru olmak dışında Formula 1’in resmi viski markası Johnnie Walker’ın reklamları pist üzerinde bulunuyordu. Podyumda patlatılan şampanyadan da (şarap kategorisinde geçiyormuş) bahsetmek gerekir.
Raporun sonuç bölümünde 2014 Monaco GP’sinde her 1 dakikada 11 defa alkol markalarıyla ilgili bir referansın gözüktüğü, yarış anı-takım sitesi-takım Facebook profili toplamında 500 bin kişiye alkolün ibraz edildiği, Europen Union Audiovisual Media Services Directive (Avrupa Birliği Görsel-İşitsel Medya Servisleri Direktifi, EU AVMSD)’in alkol reklamları hakkında kontrolü bilmesine rağmen sponsorluğun önemini es geçtiği, sponsorluğun AVMSD’nin ruhuna aykırı olduğu, Formula 1’in gönüllü olarak oluşturulmuş değerlere aykırı hareket ettiği, FIA’ya daha önce bu durumun bildirilmesine rağmen (mektupla); organizasyonun sponsorluk anlaşmalarına karışmadığını bildirmesi, resmi ve gönüllü kural koyucularına rağmen Formula 1 endüstrisinin alkol markalarını teşhir ettiği ve AVMSD’nin şu anki kurallarının zayıf yönleri hakkında önemli bir çıkarıma sahip olunduğu belirtiliyordu.
Çağrı Yönlendirme
Alkole karşı derneklerin FIA’ya yaptığı çağrılar ve yayımlanan rapor alkol sponsorluğunu engelleyecek mi? İkinci çağrının hemen ardından, Jean Todt’un ABC televizyonuna 28 Mayıs 2015 günü Leipzig’de Dünya Ulaşım Forumu esnasında yaptığı açıklamada Alkol reklamı yapmak FIA ile bağlantılı olmak yerine her ülkenin ayrı ayrı ilgileneceği bir konu. Tamamen alkollü halde araç kullanmaya karşıyım ve buna karşı savaş veriyorum ancak her ülke kendi işini yapmalı. Alkolü yasaklayamazsınız, bu imkansız. Ama insanları alkollü halde araç kullanmamak için eğitebilirsiniz. Ben de alkol firmalarına, yapılması gerekenin halkı eğitmek ve sürücüleri içtikten sonra araç kullanmamaları için fonlara yardımda bulunmaları çağrısını yapıyorum. Konuyu oldukça yakından takip ediyorum çünkü üzerine düşülmesi gereken asıl konuyu biliyoruz. derken hem kendini, hem Formula 1 takımlarını, hem sponsorları savunuyordu ve bir yandan da geleceği gösteriyordu. Aynen tütün firmalarının sponsorluklarının teker teker ülkelerce engellendiği gibi alkol reklamlarının da engellenmesinin yolu açıktı ama FIA ve FOM buna karışmak istemiyordu, sponsorların büyük maddi desteklerinden olsa gerek.
Alkollü Yarışanlar
Gelelim günümüzde alkollü ürünlerin üreticileri tarafından desteklenenlere… Sauber ne 2014 yılındaki rengine, ne de sponsorlarına sahip değil, McLaren ve Force India ise anlaşmalarını koruyor. 2014 yılına göre takım sayısını sabit tutan Toro Rosso’nun ise özel bir durumu var. Detaylarına gelelim;
Williams
6 Mart 2014’te köklü İngiliz takımıyla anlaşmasını duyuran İtalyan vermut üreticisi Martini, halen takıma kendi adıyla anılan ve Ben buradayım ve çatır çatır sponsorluk yapıyorum anlamına gelen; beyaz renk üzerine açık ve koyu maviler-kırmızı çizgilerden oluşan desen ile eşlik ediyor. Sonucunda Williams’ın yıllık 15 milyon dolar (40 milyon TL) kazandığı belirtiliyor.
McLaren
2015 sezonunda alkol sponsorluğuna sahip takımlardan biri ise Johnnie Walker ile McLaren… 23 Şubat 2005 yılında duyurulan, 2005 İtalya’dan beri ise aracında Diageo’nun sahip olduğu İskoç viskinin yürüyen adamını taşıyan İngiliz takımın yıllık 20 milyon dolar (53 milyon TL) kazandığı söyleniyor.
Ancak Johnnie Walker’ın Eylül 2014’te Formula 1’in resmi viskisi olmak için imza atması (ki bilinçli tüketim mesajlarını daha iyi verebileceği söyleniyordu bu hamlenin), 155 milyon pound değerindeki (637 milyon TL) McLaren sponsorluğunun biteceği söylentilerini ortaya çıkardı. Sonunda geçtiğimiz Monaco’da İngiliz takımı – İskoç markası ikilisi sponsorluğun tam 10. senesini özel etkinlikle kutlayacaktı.
Force India
Force India an itibariyle Formula 1’in barı konumunda. Takım sahibi Vijay Mallya tarafından yönetilen Karnataka/Hindistan merkezli United Breweries grubunun sahip olduğu Hintli bira markası Kingfisher ve viski markası Royal Challenge takım kurulduğu 2007 yılından beri araç üzerinde yer alıyor. 2010 yılında UB Group logosu da arabada gözükmeye başlarken, 2008’den UB Group’un elden çıkardığı 2014 sezonuna kadar Whyte & MacKay da barın bir üyesiydi. Aslında Force India kendi kardeş şirketlerinin reklamını yapıyordu arabanın üzerinde desek yanlış olmayız.
Hintli barın son üyesi de Johnnie Walker’ın bağlı olduğu Diageo grubunun diğer ürünü, dünyaca ünlü vodka üreticisi Smirnoff; 2014 İspanya’dan beri VJM kod adlı araçların üzerinde yer alıyor. İşin ilginci Sauber’den Ocak 2015’te Force India’ya geçen ve Meksika’da yapılan Force India galasında araç ve kıyafetlerin üzerinde yer alan Jose Cuervo’nun ilk ve son görüşümüz o andı.
Toro Rosso
2015 Formula 1 sezonunun 4. alkol sponsorlu takımı olan İtalyan ekibi Toro Rosso, 31 Ocak 2015 günü İspanyol biracı Estralla Galicia ile anlaşmasını imzalarken; diğer Formula 1 takımlarından farklı bir yol izlemişti. İtalyan takım normal Estralla Galicia değil, Estralla Galicia 0.0’ın logosunu üzerinde taşıyacaktı; yani firmanın alkolsüz birasını. Böylece hem halk dostu bir sponsorluk yapacak hem de arkadan arkaya bir alkol üreticisinin tanıtımını da yapacaktı.
Şunu da belirtmek gerekir ki arabanın üzerinde gözükmeyen (epey fotoğraf karıştırdım) sponsor, takım kıyafetlerinin üzerinde ve Carlos Sainz Junior’un kaskında yer alıyor. Halihazırda bir içecek firmasının sahip olduğu takım arabasının üzerinde başka bir içecek firmasının (hem de alkollü içecek firmasının, alkolsüz ürünü) logosunu bulundurmaması normal karşılanabilir ki Estrella Galicia 0.0’ı Formula 1’e katan da Carlos Sainz’in kişisel sponsoru olmasıydı.
Ferrari
Her ne kadar arabanın üzerinde bulunmasa da (yine bol bol fotoğrafa göz attım) alkol üreticisi tarafından desteklenen başka bir takım da Scuderia Ferrari, ki internet sitesinde İş Birlikçiler hanesinde geçiyor kendisi; Fransız şampanya üreticisi Veuve Clicquot.
Formula 1 Resmi Sponsorları
Podyumlardaki şampanya patlatma törenlerine aşinayız hepimiz. 3 pilot yerlerine geçer, kupalarını protokolden alırlar ve ardından yeşil şişe içinden çıkan basınçlı köpüklerle zevkle etrafı ıslatırlar. Ardından sıra bir iki yudum alıp, aşağıya takım çalışanlarına şişeyi uzatmaya (daha çok atmaya gelir). İşte o patlatılan yeşil şişeler G.H. Mumm olup, 2000 yılından beri Formula 1’in resmi patlatma şampanyası. Hem de 3 litrelik, hiç de az değil.
Resmi sponsorlardan ikincisi de 2014 Singapur’dan beri aynı zamanda McLaren’in de sponsorluğunu yapan Johnnie Walker. Açıklama yapılırken Formula 1’in resmi viskisinden yetkililer 2006 yılından beri peşinde koştukları “Join the Pack” isimli, alkollü araç kullanmaya karşı kampanyalarını da tanıtmak için fırsat bulduklarını belirtiliyorlardı.
Yerel Alkol Yasakları
Formula 1 dünyasında yerel olarak alkol yasaklarını uygulayan şu an 2 tane ülke var ki 2000 yılından beni G.H. Mumm patlatılan Formula 1 podyumlarında söz konusu 2 yarışta şampanya yerine gül suyu patlatılmakta (yerel ismi Waard, alkolsüz, narlı gül suyu). İlk olarak 2004 Bahreyn’de yapılan sahte şampanya patlatma seansı 2009 yılında Abu Dhabi’ye de aktarılırken; yarışlardaki ilk podyumların ortak yanı ikisinde de Jenson Button’ın varlığıydı.
Son 2 yıldır alkolün yasak veya kontrollü yasak olduğu ülkelerde takımlarda da sponsorluk değişiklikleri görebiliyoruz. Williams 2014 Abu Dhabi’de Martini kırmızısını ne takım üniformalarında ne de araba üzerinde göstermezken, 2014 ve 2015 Bahreyn’de normalden tek fark Martini logosunda Racing yazmasıydı. McLaren ise 2014 Abu Dhabi, 2014-2015 Malezya’ya alkol sponsorluğunda çıkmamıştı (işin ilginci Malezya’da hala şampanya patlatıyorlar). Force India ise 2014 Bahreyn ve Malezya GP’leri dahil tüm sezonda bar şeklinde dolaştıktan sonra, sezon sonu Abu Dhabi’de RC yazısı hariç alkol ile alakalı tüm logolarını kaldırmıştı. 2015 Malezya’da herhangi bir sponsor silme kullanmayan takım, 2015 Bahreyn’de ise Royal Challenge ve Simirnoff dışında hepsini korumuştu sponsor logolarının.
Ülkemizdeki son Formula 1 yarışı 2011 Türkiye Grand Prix’i de alkol yasağına takılan ilginç bir yarışa sahne olmuştu aslında. 7 Ocak 2011’de TAPDK’nın yayımladığı; Çocukları ve gençleri hedef alan veya bu kişilerin ilgi alanına giren etkinlikler ile bu nevi etkinliklerin tanıtımında ve etkinliğin gerçekleştirileceği mekanlarda, alkollü içki markaları veya alkollü içki markalarını çağrıştıracak nitelikteki unsurlar kullanılamaz ve bu etkinliklerde satış ve sunum yapılamaz hükmüne sahip ve Gençlere ve çocuklara yönelik olarak gerçekleştirilen festival, konser ve üniversitelerin bahar şenlikleri gibi etkinliklerde, alkollü içki firmalarının stant kurarak veya başka herhangi bir yöntemle tanıtım reklam yapmak gayesiyle alkollü içki satış ve sunumu yapmasının engellenmesi yoluyla çocukların ve gençlerin alkollü içkiler sektörünce sponsorluk, promosyon, kampanya ve reklam metası olarak kullanılmasının engellenmesini amaçlayan yürütmenin etkisinde 8 Mayıs 2011’de koşulan etkinlikte takımlar durumdan da haberdarlardı, en azından McLaren ve Sauber.
İngiliz takım normalde Johnny Walker yazı ve ambleminin bulunduğu arka kanat yanlarına drinkiq.com yazısını takarak yasağa uyma kararı almıştı. Sauber ise normalde Jose Cuervo olan yerlere Cholula Hot Sauce’ın logosunu koymuştu. Ancak halen yürüyen bar olan Force India hiçbir değişikliğe gitmemişti sponsor logolarında. Zafer sahibi Sebastian Vettel’in podyumda içtiği şampanya ise tüm dünya basınına yansıyacaktı. Çünkü yarış öncesi brifingte de bahsedildiği gibi 24 yaşından küçük kişilerin alkol sponsorluğundaki etkinliklerine katılamayacağı yasası 23 yaşındaki Vettel’i mis gibi suçlu durumuna düşürecek ihtimaldeydi. 25 Mayıs’ta Danıştay tarafından iptal edilince yürürlülük kaldırılınca, herhangi bir olumsuz gelişme de olmadı. Ama yaşanan bu kısa alkol krizi belki de yarışın takvimden çıkarılmasının bir nedeniydi. Son olarak belirtmek gerekir ki podyuma çıkan pilotlar gül suyu değil, etiketi çıkarılmış G.H. Mumm içtiler.
Yavaş Yavaş Kaybolursa
Her ne kadar sponsor sayılarını eksik yazma gibi eksikliklere sahip olsa da alkol ürünlerinin bir Formula 1 yarışında görülme sıklığını belirten rapor, derneğin açıklamaları ve iki çağrısı, Avrupa Birliğinin konu hakkındaki kararları, Fransa ve İngiltere’nin 90’lı yıllardan beri alkol reklamlarını yasaklama durumun gözden geçirmesi, kültürel nedenlerle de olsa Bahreyn-Abu Dhabi ikilisinin bir şekilde Martini’nin çizgilerini veya markasını söktürerek yaptığı yasaklama ve son olarak Jean Todt’un Konu bizi alakadar etmez, isterse ülkeler yasaklasın. açıklaması alkol sponsorlarının geleceğinin tütün ürünlerine benzeme ihtimali olduğunu gösteriyor.
Son günlerinde sigara markaları her ne kadar sayıca fazla olmasalar da takımların arkasında önemli bir destek görevi üstleniyordu. Ne kadar ilginç ki Lucky Strike sponsorluğunu kaybeden Honda (Brawn’ı katmayalım) ve Mild Seven sponsorluğunu kaybeden Renault eski performanslarına erişemezlerken Marlboro gizli gizli Ferrari’nin arkasında olduğunu saklamamıştı. Alkol ürünleri de takım sayısına baktığımızda az ancak Formula 1’in her yerine dağılmış ve Formula 1’e büyük paralar aktarmış bir sektör. Doğal olarak ülkelerin bireysel yasaklamalarının sayısı artarsa, alkollü içecek üreticileri Formula 1’deki varlıklarını gözden geçirebilirler.
İşin başka yönü de takvim meselesi: Formula 1’deki sponsorlukları yasaklayan ülkeler, hele bir de spora para kazandırmakta yetersiz kalırlarsa; takvimde kalmaları imkansız hale gelebiliyor. Mesela 2003’te Belçika GP’sinin takvimden çıkarılması tütün yasakları nedeniyleydi. Türkiye’nin de takvimden çıkarılmasının alkol yasakları karmaşası olduğunu düşünmekteyim ki hiçbir zaman “Arab Money” sahibi Abu Dhabi ve Bahreyn kadar para kazandıramamıştık spora. Takvimde olmayan Fransa’nın şu an bir etkisi olmasa İngiltere’nin alkol reklamı yasakları getirmesi gelecekte takvimi karıştırabilir. Belki de bu kısıtlamalar yüzünden Bernie Ecclestone yavaş yavaş Formula 1’i Avrupa Birliği sınırları içinden çıkarıyordur.
Ancak olası alkol yasakları Toro Rosso’nun Estrella Galicia 0.0 hamlesine benzer hamleleri de görebiliriz Formula 1 takımlarından, ülkelerin olası bir alkol reklamı yasağı kararında. Alkolsüz biralar ile topluma yararlı mesajlar verilir, buna ek olarak ana firmanın da reklamı çatır çatır yapılabilir ki Estrella Galicia’nın aslında Estrella Galicia 0.0 olduğunu, şimdiki yazıyı karalarken farketmiştim. Buna ek olarak Marlboro’nun bandrolü, 2011 Türkiye’de Johnny Walker yerine geçen drinkiq.com yazısı, sponsorların alkole karşı yaptığı reklamlar bir çözüm olabilir.
Bir tavsiye de Türk alkol üreticisi firmalara vermek gerekiyor yazımı kaparken. Şu an Formula 1’de Eurocare’i tatmin edecek tek alkol ürünü sponsoru Estrella Galicia 0.0 ve gelecekte sayının artması mümkün. Elimizde Efes Alkolsüz gibi bir ürün varken, pastadan pay da alabiliriz. Halihazırda Formula 1’i 2016 yılında düzenleyecek Azerbaycan ve Rusya varken, devamına da neden yaymayalım kendimizi? Hangi takım gönlümden geçiyor diye soracak olursanız da renk uyumu nedeniyle Sauber diyorum.
Tunç ARAS
One comment
Comments are closed.