Kapıkule Sınır Kapısı ile Hakkari Şemdinli arası karayoluyla 2141 km sürüyor. Buna karşılık Kapıkule Sınır Kapısı’ndan Almanya’nın Neuwied kenti arasındaki mesafe karayoluyla 2144 km sürmekle beraber yol boyunca Bulgaristan, Sırbistan, Bosna Hersek, Slovenya, Avusturya’yı baştan başa geçtikten sonra Almanya’nın büyük bölümünü de geride bırakıyorsunuz. Bir uçtan diğer ucuna giderken 6 ülke mesafesini geride bırakabilmeniz ülkemizin büyüklüğünü ve ilginç coğrafyasını gözler önüne sürerken, 23 Ağustos 2017 günü ekşi sözlük’te açılan tüm araçlara kış lastiği zorunluluğu getirilmesi başımızı ağrıtacak bir gelişmeyi hatırlatıyor bizlere. Sözlükte denk geldiğimde hemen üzerine karaladığım bu konuyu sizlere de açarak, ayrıca gelecekte sık olmasa da paylaşacağımız otomotiv sektörünü genel olarak alan ilk yazımızı sizlere göstereceğiz.
Zorunlu Kış Lastiği Uygulaması ve Denetim Organları
1 Nisan 2017’de Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğ ülkemizdeki traktör, iki ve üç tekerlekli (motosiklet, tripörtör, trike gibi) araç, römork ile yarı römork (çekicilerin arkasındaki treylerler, ön ve arka tekerleği bulunan başka römorklar) ve Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ait araçlar dışında ülkemiz karayolundaki yerli ve yabancı plakalı tüm araçlara her sene 1 Aralık’tan 1 Nisan’a kadar kış lastiği takma zorunluluğu getiriyor. 1 Aralık 2017’den itibaren valilikler bulundukları il sınırındaki ortalama sıcaklıkları göz önüne alarak kış lastiği zorunluluğunu yürürlüğe sokacaklar ve gerekirse uygulamanın süresini 1 Kasım’a veya 1 Mayıs’a kadar uzatabilecekler. Zorunluluğun bulunduğu yerlerde kamyon, çekici, tanker ve otobüsler sadece çekişin bulunduğu tekerleklere kış lastiği takarak kurtulabilecekler (Aşağıdaki video’da Continental’in treyler dahil tüm tekerleklerine kış lastiği takılmış aracının performansını görebilirsiniz).
Zorunluluk kapsamında yer alan kamyonet, minibüs ve otomobillerde ise sadece yere basan tüm lastikler değil, aynı zamanda aralarından biri patlarsa değiştirmek için kullanılacak yedek lastik de kış lastiği türünde olmak zorunda. Ayrıca patinaj zinciri bulundurmak veya takmak kış lastiği zorunluluğunu kaldırmayacak. Araçlarda belirtilen tipte lastiğin olup olmadığını denetlemek ise Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının yetkilendirdiği Bakanlık personeli (Ağırlık kontrollerinin yapıldığı yol kenarı denetim istasyonları bir örnek.) ile Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının sınır kapılarındaki birimleri (Yazımıza girdiğimiz Kapıkule’den giren gurbetçiler de hedef.) ve belediyelerin denetim birimlerine (Zabıta’dan İspark’a kadar uzatılabilir. Ucu gayet açık.) düşüyor.
Denetleyiciler araçlarda uygun lastik bulunmuyorsa Karayolları Trafik Kanunu’nun 65/A maddesinde (2 Ocak 2017 KHK’sıyla eklenmiş) belirtildiği gibi 625 TL para cezası uygulayacak. Ayrıca zorunlu kar lastiği uygulaması esnasında uygun olmayan lastikle yola çıkmış sürücüler denetimden ellerinde sadece cezayla değil, aynı zamanda denetçiler tarafından ellerine tutuşturulmuş Lastiğini en yakın yerleşim biriminde değiştirmek üzere seyahat izin belgesi isimli bir tutanak ile uğurlanacak.
Uygun Lastik Tipi
Resmi Gazete’de kış lastiğinin zorunlu olduğu il sınırları içerisinde uygun lastik olarak, yanaklarında M+S (Mud and snow, yani çamur ve kar.) işareti ve kar tanesi işareti veya sadece kar tanesi işareti barındıran lastikler tanımlanmış. Ayrıca yönergeye göre Uludağ’a çıkan taksilerden aşina olduğumuz çivili lastikler de kış lastiği sınıfına alınmış. Ancak sadece uygun lastiğe sahip olmak sürücüleri kurtarmayacak. Lastiğin diş derinliğinin kamyon, çekici, tanker ve otobüslerde diş derinliği 4 mm’den ve kamyonet, minibüs ve otomobil türü araçlarda diş derinliği 1,6 mm’den az olmaması şartı denetçiler tarafından aranacak. Lastik diş derinliği lastiğin sırtının (lastiğin yere değen bölümü) ortasına en yakın dişten ölçülecek. Çekişin bulunduğu dingilde yan yana birden fazla lastik bulunduğu için yanaklardaki yazıların okunmadığı şartlarda lastiğin sırtındaki desenler kontrol edilecek. Lastik kaplama ise yanaklardaki M+S yazısına ek olarak kaplamanın diş derinliğinin uygunluk şartı aranacak.
Zorunluluğun Tartışma Yaratan Noktaları
Resmi gazetede belirtildiği gibi 7 ºC’nin altındaki sıcaklıklarda yol tutuşunu artırmak amacıyla bileşimi özel olarak belirlenmiş ve sırt yüzeyinde özel olarak tasarlanmış desenleri bulunan lastiği, gerektiren koşullarda kullanmak sürüş güvenliğini arttıracaktır ve yönetmelik ile gelen bu zorunluluk ilk bakışta yararlı gözüküyor ancak yönetmeliğin boşlukları ve can sıkan noktaları da var.
Hususi araçları kapsıyor mu?
İlk tartışılan nokta kış lastiklerinin hususi (şahıs aracı, günlük bindiğimiz otomobil) araçları kapsayıp, kapsamadığı. Kapsamadığını savunanların dayanak noktası aşağıdaki şu madde;
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ; eşya ve yolcu taşımak amacıyla ülkemiz karayollarında seyreden ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından tescil edilmiş olan motorlu araçlar ile yabancı plakalı araçların kış lastiği kullanma zorunluluğuna ilişkin usul ve esasları kapsar.
Hususi araçların zorunluluktan muaf olduğunu düşünenler araçlarının eşya ve yolcu taşıma amacıyla seyretmediğini savunuyor ama lastiklerin diş kalınlığını ayrıntılı olarak yazmış detaycı yönetmelik hali hazırda kapsam dışı araçları ikinci maddenin devamında;
(2) Bu Tebliğ;
a) Lastik tekerlekli traktörleri,
b) İki ve üç tekerlekli taşıtlarla yapılan taşımaları,
c) Römork ve yarı römorkları,
ç) Türk Silahlı Kuvvetlerine ait taşıtlarla ve bunların römorklarıyla yapılan taşımaları,
kapsamaz.
şeklinde anlattığı ve burada hususi araçlar sözcük öbeği geçmediği için yönetmeliğin hususi araçları kapsadığını söyleyebiliriz. Ayrıca yalnız seyahat eden bir sürücünün, otomobilinin boş koltukları veya kamyonetinin boş kasası ile yolcu/eşya taşıma potansiyeli bulunuyor. Buna ek olarak trafik kanunu üçüncü maddesinde otomobilin Yapısı itibarıyla, sürücüsü dahil en fazla dokuz oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu taşıttır. cümlesiyle, yolcunun ise Aracı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında araçta bulunan kişilerdir. tanımlanması kış lastiği zorunluluğunun hususi araçlar için de geçerli olduğunu işaret eden başka bir detay. Hususi araçları da kapsadığını düşünmeme ve durum hakkındaki kanıtlara rağmen olay hakkında soru işaretleri tamamen silinmediği için, 1 Aralık 2017’ye yaklaştığımız tarihlerde netleştirme yapılacaktır.
İklim sorunu
İkinci tartışma konusu ise valiliklerin hangi şartlarda kış lastiğini zorunlu tutacağı. Kış lastiğinin yukarıda belirttiğim araçlar dışında zorunlu olmasını emreden ve trafik kanuna 2/1/2017-KHK-687/2 ile eklenen 65/A maddesi aşağıdaki iki cümle ile başlıyor;
Yolcu ve eşya taşımalarında kullanılan araçların kış lastiği kullanmaları, illerin hava ve iklim şartlarına göre Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yılın belirli dönemi için zorunlu tutulur. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı bu yetkisini valiliklere devredebilir.
Kaleme aldığımız yazının ortaya çıkmasını sağlayan yönetmelikte de bakanlığın topu valiliklere attığını şu cümle ile görüyoruz;
(Madde 5)(2) İl sınırları içerisinde, kış lastiği uygulaması yapılıp yapılmayacağı ortalama yerel sıcaklıklar dikkate alınarak ilgili valiliklerce belirlenir ve gerekli duyurular yapılır.
Peki illerin hava ve iklim şartlarını, ortalama yerel sıcaklıklarını belirlerken valilik acaba hangi verileri kullanacak ve verileri kullanırken güvenlik katsayısı ne kadar yüksek olacak. Örnek vermek için İzmir’de oturan ve sene içerisinde Bursa ve Antalya’ya seyahat eden biri olarak söz konusu şehirler ve yolun üstündeki Balıkesir, Burdur (İzmir – Antalya yolu Burdur şehir merkezinden geçmese de il sınırı içinden geçiyor.), Manisa ve Denizli’nin Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış sıcaklık Aralık – Mart ayları sıcaklık istatistiğini paylaşacağım.
Yönetmeliğin 7ºC’ye atıf yaptığını gören il valiliklerinin kış lastiği kullanmak için söz konusu sıcaklığı limit olarak belirlemeleri mantıklı. Eğer valilikler sadece ortalama sıcaklıkların ortalamasına bakacak olurlarsa; Bursa, Balıkesir ve Burdur’da kış lastiğinin zorunlu olması gerek. Eğer en düşük sıcaklıkların ortalaması referans gösterilirse, Antalya dahil tüm şehirlerin kış lastiği takması gerekecek. Eğer en yüksek sıcaklıkların ortalaması düşünülecek ise bahsedilen hiç bir şehrin kış lastiği takmasına gerek kalmayacak. Yönetmelikte valiliklerin kış lastiği takma sıcaklığını belirlemek için Aralık – Mart aylarında ortalama sıcaklığın 7ºC’nin altına düştüğü şehirlerde mutlaka valilik kış lastiğini zorunlu kılmalıdır. cümlesiyle sınırlandırılmadığı ortamda doğacak keyfi uygulamalar ise büyük bir korku sebebi. Eğer Antalya valiliği kış lastiği takma sıcaklığını 12ºC olarak belirler ise Akdeniz’in ortasındaki sürücüler kış lastiği takmak durumunda kalacaklar. Ayrıca kış lastiğinin çok yumuşak hamur yapısı sayesinde 7ºC altında sahip olduğu avantajlar, hava sıcaklığının artmasıyla kayboluyor (Fren mesafesi uzaması başta olmak üzere). Yaklaşık 30ºC’de ise lastik hamuru parçalanmaya başlıyor. Alttaki video’da görebileceğiniz (4 mevsim lastiği ile karşılaştırma yapılmış.) ve ayrıca tyrereviews.co.uk tarafından da grafiğe dökülmüş bu bilgi, özellikle kış sıcaklığının dalgalı seyrettiği (ay içerisinde 2ºC’den, 10ºC’ye dalgalanabilen sıcaklığa sahip şehirler mesela Bursa) şehirlerde zorunlu kış lastiği ile güvenliği sağlamaya çalışırken, ters etki yapabilir ve valiliklerin sınır sıcaklıklarını belirlerken bu durumu da düşünmesi gerekir.
https://www.youtube.com/watch?v=SQTunQ4j_bQ
Ilıman iklim insanlarının yolculuk sorunu
Yukarıda İzmir’den Antalya veya Bursa’ya yıl içerisinde seyahat ettiğimi belirtmiştim. Çoğu İzmir’li gibi aracımda yaz lastiği (Continental Premium Contact 5) mevcut ve yıl boyunca lastiğimi değiştirme ihtiyacı duymuyorum. Ancak 1 Aralık 2017’den sonra Bursa’ya seyahat etmem gerekirse ve yol üstündeki Balıkesir ve Bursa’da kış lastiği zorunluluğu olursa mevcut lastiğimle yolculuğumda kontrole takılıp, 625 lira ceza ve en yakın yerleşim belgesinde lastik değiştirme izniyle aralından ayrılıyorum. Eğer lastiğimi cezadan sonra değiştirmemekte ısrar edersem, ikinci bir ceza yemem de mümkün gözüküyor sadece gidiş dönüş toplamda 7 saat sürebilecek bir yolculuk yüzünden. Aralık – Mart ayları arasında sıcaklık ortalaması 10.05ºC olan İzmir’den, 11.125ºC olan Antalya’ya seyahatte ise 4.375ºC ortalama sıcaklığa sahip Burdur il sınırından çok kısa bir süre geçeceğim için yine ceza riskine sahibim. Ayrıca İzmir’den kış lastiğinin zorunlu kılınması muhtemel Manisa ilindeki Organize Sanayi Bölgesi’ne (Manisa merkez ile İzmir merkez arası ortalama 45 dakika sürüyor.) müşteri taşıdığı için her gün iki şehir arasında seyahat etmesi gereken servis sürücüleri ve Antalya’da hayatını sürdüren ama memleketine yakın diye (1 saat 17 dakika, 70 km.) bir Burdur/Bucak’lının kış lastiği takmadığı için ceza yeme olasılığı daha yüksek. Şu da belirtilmeli ki Continental Wintercontact TS830 kış lastiğinin tanesinin 500 lira olduğu hesaba katılırsa, yedek lastik dahil 2500 lira masrafın 4 adet kış lastiği takmama cezasına denk geldiği düşünülürse; zorunlu kış lastiği uygulamasında şehirler arası yolculuk yapacak sürücülerin cezayı göze alarak, yolculuğuna devam etmeleri mümkün.
Olası belediye suistimali
Yukarıda il sınırındaki belediyelerin yetkilendirdiği kişilerin de lastiklerin uygunluğunu denetleyebileceğini belirtmiştik. Ancak belediyenin kimleri yetkilendirebileceği yönetmelikte belirtilmediği için, belediyelere de konu hakkında geniş bir özgürlük sağlıyor. Yol kenarına park ederken para ödediğiniz belediye görevlisi, trafik ile ilgili zabıta, yanlış park ettiğiniz için arabanızı çeken Trafik Vakıfları ve hatta bahçıvan bile lastiklerinizi kontrol edebilir. Eğer belediyeler kesilen trafik cezasına ortak yapılacaksa, sık sık denetim yapacaklar ve büyük miktarda gelir elde edeceklerdir. Bu durum yol güvenliğinin sözde kalmasına ve yasağın suistimal etmesine yol açacaktır. Kış lastiğinin kestiği sık ve uçuk cezalar nedeniyle eleştiri konusu olan Trafik Elektronik Denetim Sistemi’ne benzeme olasılığı apaçık ortada.
Detaylı kontroller
Yazımızda lastik derinliklerinin farklı araçlarda 4 mm. ile 1.6 mm. olmasının kontrol edileceğini belirtmiştik. Normalde dijital veya analog kumpaslar ile bu derinlik ölçülebilir ancak her ekibe bunu temin etmek maliyetli olacaktır. Bu sebeple çapı yaklaşık 2.7 mm. olan ve halkası 4 mm. kalınlığındaki demir 1 lira rahatlıkla kullanılabilir kamyon, çekici, tanker ve otobüslerde diş derinliğini kontrol etmek için. Ancak geriye kalan araçlarda 1.6 mm.’nin pratik olarak ölçülmesi için beyin fırtınası yapmak gerek. Her ne kadar kamyon gibi araçların lastik diş derinliği ağırlık kontrol istasyonlarında rahatça ölçülebilecekse de diğer araçların ölçülmesi karayollarında birikmeye de sebep olabilir.
Alternatif Çözüm Önerisi
Zorunlu olsun veya olmasın yukarıdaki Continental çekici ve treyler video’sundan anlaşılacağı gibi sahip olduğu güvenlik avantajları sebebiyle ağır kış koşulları içerisinde yaşayan sürücülerin araçlarında kış lastiği takmasını tavsiye ediyorum. Ancak ılıman iklimlerde yaşayan, yılın geri kalanına oranla kış lastiğinin zorunlu olarak takıldığı şehirlerde kısa süre kalan ve bu sebeple kış lastiği almayı düşünmeyen sürücüler tercihlerini dört mevsim lastiğinden yana kullanabilir. Tabi bir dönem lastikçiler tarafından dört mevsim lastiği olarak pazarlanmasına rağmen oluklarının şekli sayesinde yağmuru daha iyi tahliye edebilmesi dışında bir artısı olmayan yaz lastiklerinden bahsetmiyorum.
Bahsettiğim lastikler gerçekten dört mevsim lastiği olan ve yanaklarında yönergede bahsettiği gibi M+S damgası ile kar tanesi işareti barındıran Goodyear Vector 4Seasons ve Michelin Crossclimate hem kış lastiklerinin kullanımının güvensiz olduğu sıcak iklimlerde sürücüleri rahatsız etmediği gibi, kış lastiği yönetmeliğinde de kabul gördüğü için sürücüyü cezalardan kurtarıyor. Ayrıca sürücüleri 5 lastikten oluşan kış lastiği seti ve daha da fazlasını isteyenler için 5 adet de jant almaktan, bunları her 1 Nisan sonrası yaz lastiği almaktan kurtarıyor.
Ama unutulmamalı ki dört mevsim lastikleri hamurlarının her iki lastiğin tam ortasında bir sertliğinde bulunmasından dolayı ne yaz lastikleri kadar sıcak havalarda iyiler, ne de kış lastikleri kadar sert kış koşullarında iyiler. ADAC testlerinde Michelin Crossclimate kuru zemindeki performansı, yakıt tüketimi ve aşınma konularında başarılı olduğu için övülürken birinci olmasına rağmen “tatmin edici” notunu alıyor. “Yeterli” puanını alan Goodyear Vector 4Seasons Gen-2 ise kuru zeminde iyi değilken, ıslak ve karlı zeminde sağlam puanlar topluyor ama kuru zemindeki performansının feci olması genel anlamda kendisini Michelin’den geriye düşürüyor. ADAC’ın testinin önemli tarafı en iyi yaz lastiği ve en iyi kış lastiği ile dört mevsim lastiklerinin çeşitli örneklerini toplamış olması. AutoExpress’te yapılan kış lastiğinin ve yaz lastiğinin de bulunduğu, 4 mevsim lastikleri karşılaştırmasında ise Goodyear Vector 4Seasons Gen-2 %100 puan alırken, Michelin Crossclimate %98.4 puanla ayrılıyor. Kış lastiği Goodyear UltraGrip Performance Gen-1’in 100.7% ve yaz lastiği Continental ContiSportContact 5’in 97.7% puan alması yıl boyunca genel performans olarak lastiklerin birbirleri arasındaki güç ilişkisini ortaya koyan bir detay olsa da test metni karıştırıldığında İngiliz derginin testi daha çok kış odaklı yaptığının belirtildiği görülüyor. Sonuç olarak sürücülere kalan alternatifler;
- Yılın büyük bölümü ağır kış koşullarında geçiriliyorsa zorunlu olsun veya olmasın zamanında kış lastiğine geçmek ve havalar ısındığında da değiştirmek
- Ilıman iklimde yaşayıp, ara sıra zorunlu kış lastiği uygulamasının bulunduğu şehirlere seyahat etmek zorunda kalınıyor ve ceza yemekten korkuluyorsa gerçek 4 mevsim lastiklerine geçmek
- Ilıman/sıcak iklimde yaşanılıyor, zorunlu kış lastiği uygulamasının bulunduğu şehirlere gidilmiyor veya gidince Cezası neyse öderim, lastik de değiştirmem. deniyorsa, sürücü ne kuru zeminde ne de karlı zeminde mükemmel olan arada kalmış bir lastik yerine tam bir kuru zemin lastiğini tercih ediyorsa; halihazırda kullandığı yaz lastiklerine devam etmek
olarak sıralanıyor. Şahsen ben yaz lastiklerinin en iyisi olduğunu düşündüğüm Continental PremiumContact 5 ile yoluma devam edeceğim. Ancak Bursa gibi iklimi aşırı sıcak olmayan, kış lastiğinin zorunlu olma olasılığı da İzmir’den yüksek olan bir şehirde yaşasaydım fiyatı tanesi 423.90 liradan olan güncel PremiumContact 6 (Yeni çıktı.) yerine tanesi 357 liradan Goodyear 205/55 R16 91H Vector 4Seasons G2 mantıklı geliyor. Ancak hiç bir zaman kuru zemindeki performansının da yaz lastiği kadar şahane olmasını beklememeniz gerekiyor.
Son olarak yazımızı kapatırken Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliğin ilk bakışta sürüş güvenliğini arttıracak bir karar olduğunu belirtsem de ülkemizin farklı iklimlerin bir arada yaşandığı çılgın coğrafyası sebebiyle sürücülere sadece ceza anlamında değil; aynı zamanda sürüş güvenliği konusunda da dertler açabileceğini, gereksiz maliyete sebep olabileceğini, konunun denetleyiciler tarafından suistimal edilebileceğini, yaz lastiğine kaçak olarak M+S damgası ve kar tanesi işareti basmak gibi çılgın icatlar ile üstünden atlanabileceğini anlatmış olduk. Temmuz 2017’de ramazan bayramı ardından ortaya çıkan otobanlarda ortalama hız ve süre kontrolünden sonra sürücülerin korkudan gişelerin kenarlarında beklemesi gibi garip olaylar tekrarlanmasın diye kaleme aldığımız bu yazının sağlayıcısı olan zorunlu kış lastiği olayının, 1 Aralık 2017’den sonra aynen otoban ortalama hız kontrolü gibi gündemde olacağını düşünüyorum.
Keşke ülkemizde sürüş bilinci gelişmiş olsaydı da insanlar devletin zorlamasından bağımsız olarak hızlarını trafiğe ve yola göre ayarlayıp, ayrıca iklimine göre sakin araba kullanarak riskleri azaltabilseydi. Böylece yaz lastiği takmasına rağmen aracının bagajında patinaj zinciri taşıyan, soğuk havalarda sakin kullanan, gerektiğinde de zinciri takan bilinçli sürücüler akıllarında ceza olmadan seyahat edebilirdi. Ayrıca devlet ve belediye araç lastiklerinin diş derinliğini ölçmeyi TÜVTÜRK’e bırakıp, kışın yolları tuzlama/kar küreme faaliyetlerini en iyi şekilde ica edebilseydi; yine güvenli sürüş yine mümkün olurdu.
Tunç ARAS